Mỗi năm, sau Tết Nguyên đán đúng 1 tháng, người dân ba thôn Thượng, Tâm, Tiền làng Lương Kiệt (xã Liên Minh, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định) lại háo hức chuẩn bị cho Tết Lùng Cùng, diễn ra vào ngày mùng 1 tháng Hai âm lịch. Với Tết này, giống như bánh chưng, bánh dầy trong Tết Nguyên đán, bánh khúc là thứ không thể thiếu trên bàn thờ tổ tiên.
Khi xưa, vùng đất này thuộc trấn Sơn Nam Hạ, sinh ra một vị tướng danh tiếng, tài giỏi, cả cuộc đời hy sinh cho sự nghiệp bảo vệ bờ cõi của đất nước. Có một năm ông và quân sĩ không thể về ăn Tết cùng gia đình vì phải lo đánh dẹp giặc. Đầu tháng Hai âm lịch năm đó, đội quân do ông làm chỉ huy đã giành chiến thắng, ông quyết định tổ chức ăn mừng khao quân. Song vì đánh giặc dài ngày, lương thảo dự trữ đã cạn, ông đã nghĩ ra cách giã rau khúc, một loại rau chỉ mọc nhiều vào mùa Xuân để trộn thêm với gạo nếp làm thành chiếc bánh khúc tế cáo trời đất, sau đó phát cho quân sĩ và nhân dân nơi đây.
Để tưởng nhớ sự kiện này và tri ân công lao của vị tướng tài, trải qua bao biến thiên của thời gian, người dân trong xã vẫn duy trì phong tục làm bánh khúc để ăn Tết Lùng Cùng vào mùng 1 tháng Hai âm lịch (sau Tết Nguyên đán đúng 1 tháng).
Bánh khúc trong Tết Lùng Cùng rất đặc biệt, không giống như bánh khúc ở các nơi khác. Nguyên liệu làm bánh khúc gồm bột gạo nếp pha cùng bột gạo tẻ với tỷ lệ nhất định, đỗ xanh, thịt lợn, gia vị, lá dong... và đặc biệt không thể thiếu lá khúc nếp. Đó là loại rau dại mọc hoang khắp các đồng bãi, bờ ruộng, mơn mởn trong tiết xuân dưới những màn mưa phùn giăng mắc.
Những ngọn rau khúc nếp non được lựa chọn kỹ rồi đem rửa sạch, giã nhuyễn và trộn lẫn với bột gạo. Đỗ xanh đồ chín, giã mịn. Thịt lợn thái miếng nhỏ, ướp mắm, tiêu rồi xào thơm với hành. Sau đó dùng bột gạo đã trộn lá khúc bao quanh phần nhân đỗ xanh, thịt lợn để nặn thành bánh, gói vào lớp lá dong xanh mướt rồi cẩn thận xếp vào nồi luộc chín trên bếp lửa hồng.
Năm nào cũng thế, cứ sáng mùng 1 tháng Hai âm lịch, người dân 3 thôn Thượng, Tâm, Tiền của xã Liên Minh lại nhộn nhịp. Mỗi người một việc, người chuẩn bị rau khúc, người ngâm gạo, đỗ, ướp thịt... rồi chuẩn bị lá dong, bếp củi. Trong không khí se lạnh của tiết Xuân, mùi thơm của bánh khúc tỏa ra từ mỗi căn bếp hấp dẫn vô cùng. Các bà, các chị chọn những chiếc bánh đẹp nhất, vuông vắn nhất, vỏ lá dong xanh mịn, thơm lừng mùi lá khúc quyện với nếp, đỗ như tấm lòng thơm thảo của con cháu cùng dâng lên bàn thờ gia tiên.
Từ chỗ chỉ có 3 thôn Thượng, Tâm, Tiền thuộc làng Lương Kiệt tổ chức, đến nay, Tết Lùng Cùng đã lan tỏa ra nhiều thôn, xóm trong xã, được nhân dân hưởng ứng, trở thành nét văn hóa đặc sắc tồn tại trong tâm thức mỗi người dân xã Liên Minh, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Các thế hệ con cháu dù ở nơi đâu nhưng đến ngày này đều hướng về quê nhà và nhớ tới hương vị đặc trưng của món bánh khúc - đặc sản làm nên nét riêng khác biệt của ngày Tết Lùng Cùng như để hoài niệm và tri ân với tổ tiên, đồng thời là lời tự nhắc không quên nguồn cội.
✍️ Tuan Hoang

Xem chỉ đường tới Nam Định, Nam Dinh, Vietnam